حریم اجتماعی و فرهنگی شهر تهران؛ فقدان عدالت اجتماعی و نابرابری فضایی

اگر چه کلانشهر برای مدیران و برنامه ریزان مرزهای مشخص اداری دارد، اما آن چنانکه حوزه نفوذ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کلانشهر فراتر از مرزهای اعتباری آن است، تاثیرات متقابل پیرامون و به عبارتی نزدیکترین حوزه یعنی حریم آن نیز همواره وجود داشته است. بنابراین از زمان شکل گیری کلانشهرها، موضوع حاشیه ها و به عبارتی حریم شهرها به واسطه مهاجرت از روستاها یا شهرهای کوچکتر معضل سیاست گذاران، برنامه ریزان، دولت ها، مدیران شهری و شهروندان کلانشهرها بوده است. شکل گیری مسکن های غیررسمی، تراکم جمعیت فاقد امکانات مختلف آموزشی، بهداشتی و رفاهی در پیرامون متروپل ها از سوی جامعه شناسان همواره به عنوان مرکز تجمع انواع آسیب های اجتماعی و برای جغرافی دانان تحت عنوان عدم توازن فضایی موضوع نظریه پردازی و مبنای برنامه ریزی قرار داشته است. تهران نیز به عنوان کلانشهر اصلی کشور از دهه 40 با مسئله حاشیه نشینان و رشد مساکن غیررسمی در پیرامون و تبدیل روستاهای اطراف به شهر یا رشد جمعیت شهرهای حاشیه خود روبه رو شده که این مسئله با سرعت سرسام آور تا به امروز ادامه داشته است. فشردگی آسیب های متنوع اجتماعی نظیر روسپیگری،کودکان کار و خیابان، توزیع مواد مخدر، رشد اعتیاد، فقر و عدم دسترسی به مسکن مناسب در حاشیه های تهران، این کلانشهر را با احتمال بروز بحران های اجتماعی روبه رو می سازد. حجم، عمق و گستره مشکلات در حاشیه تهران و بی توجهی به حل مشکلات انباشته در حریم این کلانشهر به تدریج به معضلی لاینحل تبدیل شده است. لذا نادیده گرفتن احساس عدم امنیت ساکنان پایتخت، تغییرات نگرشی و ارزشی ساکنان مناطق و شکل گیری موزائیک فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در شهر برخلاف نظام منطقه بندی و فشردگی و نیز وسعت نابرابری های فضایی در حاشیه هر روز ناممکن تر می شود. در چنین شرایطی فقدان احساس مسئولیت یا خارج ساختن موضوع حریم از حیطه قانونی بی تردید راه حل مسئله این کلانشهر نخواهد بود. بدون رویکرد انتقادی نسبت به مسائل مبتلابه و اتخاذ جهت گیرهای عدالت خواهانه در برابر گروه های ساکن در حریم تهران و نیز بدون به رسمیت شناختن حقوق شهروندان متقابل ساکن متن و حاشیه این کلانشهر، دستیابی به عدالت فضایی میسر نخواهد بود. این مهم نیازمند تصمیم گیری های بزرگ و البته دشوار است. پذیرش مدیریت یکپارچه شهری و واگذاری تمامی اختیارات و امکانات دولت به این مدیریت و نیز جلب مشارکت مردم و نهادهای مدنی راه حلی است که سال هاست بدان تاکید می شود. با این همه یادآوری این اصول ضروری است که: روابط اجتماعی کلانشهر و حوزه نفوذ آن، کل یکپارچه و به هم پیوسته ای است که بدون عدالت اجتماعی و نگرش مردم مدار در مواجهه با شکاف های طبقاتی و بی عدالتی های فضایی، به رویارویی در عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی منتهی خواهد شد.